 |
Falname
İran, Kazvin, 1550-1560
Arthur M. Sackler Gallery |
Kur’ân’da İsra Suresi’in ilk ayeti ve Necm Suresi’nin
7-19. ayetleri arasında anlatılan Hz. Peygamber’in miracı hadisesine dair
rivayetler hadis mecmualarında ve tarih kaynaklarında önemli bir yekûn tutar. Ayetler
ve hadislerden yola çıkan İslâm âlimleri ve edipleri miraçname adı verilen bir
edebiyat türü ortaya çıkarmışlardır. Bu edebiyat türünde miraç anlatımları
zamanla çeşitlenmiş ve farklılaşmıştır.
Bilinen ilk miraç tasviri, Reşidüddin’in Camiü’t-tevârih adlı kitabın 1306 tarihli yazma nüshası içindedir. Hz. Peygamber’i Burak üzerinde gösteren bu resimde göğe yükselişe dair herhangi bir ima bulunmasa da resim, sonraki Burak tasvirleri için bir kalıp olmuştur. Bu yazma nüsha Edinburgh Üniversitesi Kütüphanesi’ndedir (nr. 30).
Hz. Peygamber’i göğe yükselirken gösteren ilk tasvir ise yine aynı eserin 1425 yılında Herat’ta resimlenen yazmasında karşımıza çıkar (Topkapı Sarayı Müzesi H1654). Hz. Peygamber’i Burak üzerinde, melekler eşliğinde göğe yükselirken gösteren bu tasvir sonraki göğe yükseliş tasvirleri için bir ilk örnektir.
Hz. Peygamber’in miracı, miraçnameler dışında, edebiyat ve tarih kitaplarında da resimlenmiştir. Hatta geç tarihli bir resimli Kur’ân örneğinde miraç tasviri görülebilmektedir. 1931 yılında Amerika’da özel bir koleksiyonda olduğu bilinen bu Kur’ân’ı 1816’da Hafız Osman’ın talebesi Hafız İbrahim b. el-Fehmi b. Salih yazmıştır.
Miraç öyküsü bütünüyle ilk defa Moğollar döneminde resimlenen Miraçname isimli eserde görülür. Ancak bu Miraçname’nin metni günümüze ulaşmamıştır; dağınık halde bulunan resimleri Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde numara H2154’de kayıtlı bir albüm içerisindedir. Metniyle birlikte günümüze ulaşan 1436 tarihli Miraçname Paris Millî Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Turc 190). Bu Miraçname yayımlanmıştır: Marie-Rose Seguy, The Miraculous Journey of Mahomet: Miraj Nameh, New York 1977.
XVI. yüzyılın ikinci yarısında, Şah Tahmasb döneminde ve sonrasında, Şiîliğin İran’da gelişmesinin ardından, bazı miraç tasvirlerine yeni bir figür dâhil edilmiştir. 1550-1560 tarihleri arasında Kazvin’de resimlenen Falname’deki miraç tasviri aslan figürlü miraç minyatürleri türünün ilk örneğidir. Bu minyatürlerde Hz. Peygamber yüzüğünü bir aslana uzatırken resimlenmiştir. Burada aslan tasviri Hz. Ali’yi sembolize etmektedir. Bu resmin benzer örneklerine, başta XVI. yüzyıldan itibaren birçok kez resimlenen Nişaburî’nin Kısasü’l-Enbiya’sı olmak üzere, Nizamî'nin resimli Leyla u Mecnûn yazmaları gibi, edebiyat ve tarih konulu resimli yazma eserlerde rastlamak mümkündür. Bu minyatürler, Kaçarlar dönemindeki taşbaskısı kitap tasvirlerine örnek olmuştur.
Ertuğrul Ertekin
________________
kaynak: Başak Burcu Tekin, “İslam Sanatı Resimli Elyazmalarında Hz. Muhammed’in Aslan Tasvirli Miraç Sahneleri”; Christiane J. Gruber, “Meraj-Illustration”, Iranica; Massumeh Farhad-Serpil Bağcı, Falname: The Book of The Omens, London 2009; Zeren Tanındı, Siyer-i Nebi, İstanbul 1984, s. 10-15.
Bilinen ilk miraç tasviri, Reşidüddin’in Camiü’t-tevârih adlı kitabın 1306 tarihli yazma nüshası içindedir. Hz. Peygamber’i Burak üzerinde gösteren bu resimde göğe yükselişe dair herhangi bir ima bulunmasa da resim, sonraki Burak tasvirleri için bir kalıp olmuştur. Bu yazma nüsha Edinburgh Üniversitesi Kütüphanesi’ndedir (nr. 30).
Hz. Peygamber’i göğe yükselirken gösteren ilk tasvir ise yine aynı eserin 1425 yılında Herat’ta resimlenen yazmasında karşımıza çıkar (Topkapı Sarayı Müzesi H1654). Hz. Peygamber’i Burak üzerinde, melekler eşliğinde göğe yükselirken gösteren bu tasvir sonraki göğe yükseliş tasvirleri için bir ilk örnektir.
Hz. Peygamber’in miracı, miraçnameler dışında, edebiyat ve tarih kitaplarında da resimlenmiştir. Hatta geç tarihli bir resimli Kur’ân örneğinde miraç tasviri görülebilmektedir. 1931 yılında Amerika’da özel bir koleksiyonda olduğu bilinen bu Kur’ân’ı 1816’da Hafız Osman’ın talebesi Hafız İbrahim b. el-Fehmi b. Salih yazmıştır.
Miraç öyküsü bütünüyle ilk defa Moğollar döneminde resimlenen Miraçname isimli eserde görülür. Ancak bu Miraçname’nin metni günümüze ulaşmamıştır; dağınık halde bulunan resimleri Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde numara H2154’de kayıtlı bir albüm içerisindedir. Metniyle birlikte günümüze ulaşan 1436 tarihli Miraçname Paris Millî Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Turc 190). Bu Miraçname yayımlanmıştır: Marie-Rose Seguy, The Miraculous Journey of Mahomet: Miraj Nameh, New York 1977.
XVI. yüzyılın ikinci yarısında, Şah Tahmasb döneminde ve sonrasında, Şiîliğin İran’da gelişmesinin ardından, bazı miraç tasvirlerine yeni bir figür dâhil edilmiştir. 1550-1560 tarihleri arasında Kazvin’de resimlenen Falname’deki miraç tasviri aslan figürlü miraç minyatürleri türünün ilk örneğidir. Bu minyatürlerde Hz. Peygamber yüzüğünü bir aslana uzatırken resimlenmiştir. Burada aslan tasviri Hz. Ali’yi sembolize etmektedir. Bu resmin benzer örneklerine, başta XVI. yüzyıldan itibaren birçok kez resimlenen Nişaburî’nin Kısasü’l-Enbiya’sı olmak üzere, Nizamî'nin resimli Leyla u Mecnûn yazmaları gibi, edebiyat ve tarih konulu resimli yazma eserlerde rastlamak mümkündür. Bu minyatürler, Kaçarlar dönemindeki taşbaskısı kitap tasvirlerine örnek olmuştur.
 |
Nizami, Leyla ü Mecnûn
İran, Şiraz, 1550-1600
Topkapı Sarayı Müzesi R881 |
________________
kaynak: Başak Burcu Tekin, “İslam Sanatı Resimli Elyazmalarında Hz. Muhammed’in Aslan Tasvirli Miraç Sahneleri”; Christiane J. Gruber, “Meraj-Illustration”, Iranica; Massumeh Farhad-Serpil Bağcı, Falname: The Book of The Omens, London 2009; Zeren Tanındı, Siyer-i Nebi, İstanbul 1984, s. 10-15.