 |
| Allame Mirza Nainî |
Mirza Nainî veya Allame Nainî olarak tanınan Ayetullah Mirza
Muhammed Hüseyin Necefî Nainî, 1277/1860 yılında İran’ın Isfahan şehrine bağlı
Nain kasabasında dünyaya geldi. Dinî ilimlerde tanınmış bir aileye mensup olan
babası Mirza Abdurrahim ve dedesi Mirza Muhammed Said şeyhülislâm unvanına
sahiptir.
Mirza Nainî, ilk öğrenimini Nain’de yaptıktan sonra,
1294/1877’de, 17 yaşındayken, dönemin İran’daki en büyük Şiî ilim merkezinin
bulunduğu Isfahan’a giderek şehrin önde gelen müctehidlerinden Şeyh Muhammed
Bâkır Isfahanî ve Aga Necefî diye tanınan oğlu Muhammed Taki Isfahanî ile Mirza
Ebu’l-Mealî Kerbasî (Kelbasî), Şeyh Cihangir Kaşkaî ve Muhammed Hasan Necefî
gibi hocalardan fıkıh, fıkıh usulü, kelam ve felsefe okudu. Isfahan’da
bulunduğu sürece babasının kadim dostu ve ilim havzasının yöneticisi Şeyh
Muhammed Bâkır Isfahanî’nin evinde kaldı.
Mirza Nainî, Isfahan’da eğitimini tamamladıktan sonra
1303/1885-86 yılında Irak’a gitti ve kısa bir süre Necef’te kaldıktan (İmam Ali’yi
ziyaret ettikten) sonra, Mirza Şirazî’nin öncülüğünde dönemin Irak’taki Şiî
ilim merkezi haline gelen Samerra’ya geçti. Samerra’da önce Seyyid Muhammed
Tabatabaî Fişarekî (ö. 1316/1898-99) ve Seyyid İsmail Sadr Âmilî’nin (ö. 1358/1939)vderslerine
katılan Mirza Nainî, daha sonra dokuz yıl boyunca dönemin taklid mercilik
yöneticisi (zaim) Mirza Şirazî’nin (ö. 1312/1895) derslerine devam etti. Mirza
Nainî, Mirza Şirazî’nin özel kâtipliğini yaptı ve onun İran’da tütün
imtiyazının bir İngiliz şirketine devredilmesinden sonra başlattığı boykot
hareketine katıldı.
Mirza Nainî, Samerra’da bulunduğu süre içerisinde Necef’e
yolculuk etti ve Ahund Molla Hüseyinkulu Hamedanî’nin ahlak ve irfan derslerine
de katıldı.
Mirza Şirazî’nin vefatından sonra merhumun seçkin
talebesi Seyyid İsmail Sadr Âmilî’den iki yıl ders alan Mirza Nainî, 1314/1896
yılında, hocası Seyyid İsmail Sadr Âmilî ile birlikte Kerbelâ’ya göç etti. Mirza
Nainî, burada İmam Hüseyin Türbesi’ne yakın bir yerde ikamet edip Seyyid
Âmilî’nin derslerine katıldı.
İki yıl Kerbelâ’da kalan Mirza Nainî, 1316/1898 yılında
Necef’e yerleşti. Necef’teki medrese odasında ders vermeye başlayan Mirza Nainî,
bir yandan da Mirza Şirazî’den sonra taklid merciliği yöneticisi olan Ahund Horasanî’nin
(ö. 1329/1911) derslerine katıldı ve kısa sürede onun danışma ve fetva
meclisine üye atandı. Mirza Nainî, zamanla talebelerinin sayısının artması
üzerine tedris faaliyetlerine Hindî Mescidi’nde devam etti. Dersi, Ahund
Horasanî’nin dersinden sonraki en kalabalık ders oldu. Aga Buzurg Tahranî (ö.
1970), Mirza Nainî’nin Ahund Horasanî’nin derslerine ihtiyacı olduğu için değil
saygısında dolayı katıldığını ifade etmektedir.
Mirza Nainî, medresede ders notlarını dikkatle tedvin
eden ilk hocalardandır. Defalarca talebelerinden derslerini eksiksiz
kaydetmelerini istemiştir.
Mirza Nainî, Ahund Horasanî ve Seyyid Cemaleddin
Esedabadî’nin (Afganî)(ö. 1897) etkisiyle, İran’daki meşrutiyet hareketini
destekledi ve zamanla hareketin liderlerinden biri oldu. Mirza Nainî, 1909’da
yayımladığı Tenbihü’l-ümme ve Tenzihü’l-mille adlı Farsça kitabında halkı istibdat
yönetimine karşı kıyama davet etti. Ahund Horasanî ve Şeyh Abdullah Mazenderanî
bu kitaba birer takriz yazmışlardır. Ayrıca Mirza Nainî, Ahund Horasanî başta
olmak üzere diğer hareket liderlerinin telgraf ve bildiri metinlerini yazmıştır.
Mirza Nainî, Ahund Horasanî’nin ve Şeyhü’ş-Şeriat
lakabıyla tanınan Molla Fethullah Şeriat Isfahanî’nin (ö. 1339/1920) vefatından
sonra, kendisiyle aynı seviyede bulunan birkaç âlim ile birlikte, taklid mercii
oldu.
Mirza Nainî, Ahund Horasanî’nin şüpheli ölümünden birkaç
ay sonra, 1911’de, İran’daki İngiliz-Rus müdahalesine karşı Kazımeyn’de muhalif
bir hareket başlatan Irak Şiî ulemasının oluşturduğu icra kurulu içinde yer
almasına rağmen İngiliz-Rus yönetiminin baskısı ve İran siyasî sisteminin
meşrutiyetten sapması yüzünden her türlü meşrutî faaliyetten uzak kaldı. Çok
defa eski görüşlerinden döndüğünün söylendiğini kaydeden Muhsin el-Emin,
Necef’te kaldığı sırada kendisiyle görüştüğünü, bu dönemde onun inzivaya
çekildiğini ifade eder.
Mirza Nainî, 1338/1920’de diğer önde gelen Irak Şiî
uleması ile birlikte İngiliz manda yönetimine karşı verilen mücadeleye katıldı.
1340/1922’de Kral Faysal’ın sözde halk referandumuna katılmayı yasaklayan bir
fetva yayımlayan Şeyh Mehdi Halisî Hicaz’a sürgün edilmesine itiraz edince
Seyyid Ebu’l-Hasan Isfahanî ile birlikte Kum’a sürgün edildi veya kendi
isteğiyle gitti. Irak halkının protestoları üzerine 1342/1924’te Kral Faysal
ikisinden özür diledi ve Necef’e davet etti.
Mirza Nainî, çok sayıda talebe yetiştirmiştir. Önde gelen
talebelerinden bazıları şunlardır: Seyyid Murtaza Lengurdî (ö. 1361/1942), Şeyh
Musa Hansarî (ö. 1363/1944), Şeyh Muhammed Ali Kazımî Horasanî (ö. 1365/1946),
Şeyh Cemaleddin Gülpeyganî (ö. 1377/1957), Seyyid Muhsin el-Hekim (ö.
1390/1970), Şeyh Muhammed Taki Amulî (ö. 1391/1971), Seyyid Sadrüddin Cezayirî (ö. 1393/1973),
Seyyid Hüseyin Hıllî (ö. 1394/1974), Seyyid Muhammed Hadi Milanî (ö.
1395/1975), Seyyid Ebu’l-Kasım Hoyî (ö. 1413/1992).
Mirza Nainî, 26 Cemadiyelevvel 1355/ 14 Ağustos 1936
tarihinde Necef’te vefat etti. Cenaze namazını Seyyid Ebu’l-Hasan Isfahanî
kıldırmıştır. Kabri, İmam Ali Türbesi’ndedir.
Eserleri: Tenbihü’l-ümme
ve Tenzihü’l-mille der Esas ve Usul-i Meşrutiyyet; Havaşî ale’l-Urveti’l-vüsķa;
Zahiretü’s-salihin; Risale fi mesaili’l-hac ve menasikihi; Menasikü’l-hac; Vesiletü’n-necat;
Risale li-ameli’l-mukallidin; Risale fi’l-libasi’l-meşkûk; Risale fi ahkâmi’l-halel
fi’s-salât; Risale fi nefyi’z-zarar; Risale fi’t-taabbüdî ve’t-tevessülî.
Ertuğrul
Ertekin
________________
kaynak: Ahmet
Özel, “Naini“; Mehdi Nainî, “Gozerî ber Şahsiyet-i İlmî, Ahlakî ve Siyasî-i
Mirza-yi Nainî“, Amuze, 1383, Sayı: 5, s. 375-394.