Araştırmacı: Louis Massignon (1883-1962)

Ferdinand Jules Louis Massignon, 1883'de Fransa'da Nogent-sur-Marne'da doğmuş, Paris'de Louis-le-Grand Lisesi'ni bitirdikten sonra üniversiteden 1904'de tarih diploması ve 1906'da da edebî ve konuşulan Arapça diplomasını almıştır. 1906’da Gaston Maspéro'nun yönetimindeki Kahire Şarkî Arkeoloji Fransız Enstitüsü'ne atanmıştır.

Mezopotomya'da bir araştırma heyeti ile bulunuyorken Osmanlı madamları tarafından casusluk töhmetiyle tevkif edilen Massignon'un, 1908'de 2 Mayıs'ı 3 Mayıs'a bağlayan gece Dicle nehri üzerinden Bağdat'a gitmiş, Bağdat'ta kendisini casusluk töhmetinden kurtaran Alûsî ailesinin yanında bir müddet kalmıştır. Bu esnada ağır bir sıtma nöbeti geçiren Massignon bu olaydan sonra manevî bir değişim geçirmiştir.

Daha sonra Fransisken Tarikatı'nın sivil (ya da lâik) papazlar zümresine katılan Massignon'da bir taraftan Hallâc-ı Mansûr'a, diğer taraftan da Hz Muhammed'in (s) kızı Fatımatü’z-Zehrâ'ya ve Selmân-ı Farisî'ye karşı dayanılmaz bir ilgi ve muhabbet uyanmıştır. Bu zatlar hakkında bilgi toplamak üzere İstanbul ve Kahire kütüphanelerinde araştırmalar yaptıktan sonra 1909 yılında Kahire'de el-Ezher'e felsefe öğrencisi olarak kaydolan Massignon 1912-1913 de Kahire'de yeni Fuad Üniversitesi'nde misafir profesör sıfatıyla, Arapça olarak, "İslâm'da Felsefî Doktrinler" hakkında kırk ders vermiştir.

1917-1919 arasında Fransızlar ile İngilizlerin ortak Sykes-Picot misyonunda meşhur İngiliz casusu Lawrence'ın faaliyetlerini yakından izlemekle de görevli istihbarat subayı olarak çalışmış ve 9 Aralık 1919'da düşen Kudüs'e Lawrence ile birlikte girmiştir. 1928 yılına kadar Fransız İstihbarat Servisi için kaleme aldığı raporlar Arap milliyetçiliği, Arap dili ve Suriye’deki Fransız Mandası'nın sorumlularının hataları hakkındaki isabetli tespitlerini dile getirmektedir.

Birinci Dünya Harbi bittikten sonra Revue du Monde Musulman (Müslüman Dünyası Dergisi) direktörlüğünü yapan Massignon, bu harb sırasında Louvain'de alman ordusunun 26 Ağustos 1914'de çıkardığı bir yangın sonucu müsveddeleri yanmış olan "La passion d'Al-Hosayn ibn-Mansour al-Hallaj, martyr mystique de l'Islam exécuté à Bagdad le 26 mars 922" (26 Mart 922'de Bağdat'ta İnfâz Edilen İslâm'ın Mistik Şehidi Hüseyin İbn Mansûr Hallac'ın Azabı) başlıklı abidevi doktora tezini yeni baştan yazarak 1922 yılında Sorbonne Üniversitesi'nde doktora imtihanını başarmıştır. Bu tezinde İslâm Mistisizmi'nin özgünlüğünü savunmuş; fakat bunun Hıristiyan Mistisizmi ile olması mümkün temas noktalarına da değinmiştir.

1919-1924 arasında Collège de France'da Le Châtelier'nin profesör vekili olarak çalıştıktan sonra 1926’da, aynı yerde, kürsü profesörü olarak atandığı İslâm Sosyolojisi Kürsü'nde 1954 yılında emekli oluncaya kadar ders vermiştir. İslâmî Araştırmalar Dergisi'ni kuran Massignon 1933 yılında Sorbonne Üniversitesi'ne bağlı École Pratique des Hautes Études'e (Yüksek Araştırmalar Amelî Okulu'na) bölüm başkanı atanmış ve aynı yıl Kahire Arap Akademisi'ne üye seçilmiştir.

Mary Kahîl ile birlikte 1940 yılında Kahire'de, ömrünün sonuna kadar sıkı sıkıya sarılacağı yönlendirici bir fikir olarak "İbrahimî misafirperverlik" adına, Hıristiyanlık ile İslâm arasında bir karşılaşma ve diyalog zemini oluşturmak üzere Darü-s-Selam Kültür Enstitüsü'nü kurmuştur.

1947 yılında İran Araştırmaları Enstitüsü'ne ve Millî Müzeler Komisyonu'na seçilen Massignon 1952 yılında da davetli Profesör olarak ABD ve Kanada'da dersler vermiş, 1954'de de yaş haddinden dolayı Collège de France'dan emekliye ayrılmıştır. 75 yaşında siyasî faaliyetleri yüzünden bir de tutuklanmış olan Louis Massignon, 79 yaşında iken 31 Ekim 1962 de Paris'te vefat etmiştir.

Massignon ilmî yazılarında çok dikkatli bir kararlılık sergilemiş ise de dostlarıyla vaki tartışmalarında onları şaşırtacak biçimde zıt uçlar arasında salınıp durabilmiştir. "Şakirtten de öte" bir dost olarak kabul ettiği, École Pratique des Hautes Études'deki halefi ve hatta (aşağıda değineceğimiz gibi) manevi vasiyetnamesinin icrasına memur etmiş olduğu Henry Corbin (öl. 1978) bu konuda şunları söyler:

"Öyle günler oldu ki Massignon'un şahsında bir Şiîden daha müfrit bir Şiî yanlısı buldum ve bundan dolayı da kendisine çok şey borçluyum. (...) Ama başka günlerde, temel metinlerinin kendisine zaten yabancı olduğu Şiîliği ve Şiîleri insafsızca takbih ettiğine de şahide oldum. İmamet şartının olmazsa olmaz şartının kan bağı olmadığını, İmamların aralarındaki dünyevî aile bağının onların Cenab-ı Hakk'ın Zatı’nda gizli olan ezelî bağlarının suretinden başka bir şey olmadığını savunduğumda da o "benim" bu müfrit Şiîliğime hayret ederdi". 

Kitapları: La Passion de Hallâj, Martyr Mystique de l'Islam (4 cilt) (birinci cildi Hallac-ı Mansur'un Çilesi adıyla Türkçe tercüme edilmiştir*); Essai sur les Origines du Lexique Technique de la Mystique Musulmane (bir bölümü Doğuş Devrinde İslâm Tasavvufu adıyla Türkçeye tercüme edilmiştir*); Les Trois Prières d'Abraham; Akhbar al-Halladj; Hoceїn Mansûr Hallâj: Diwan; Parole Donnée, précédée d'Entretiens avec Vincent-Mansour Monteil;Opera Minora (3 cilt). 

Şiîlik üzerine çalışmaları: Salman Pak et les prémices spirituelles de l'Islam iranien, Tours 1934; Der gnostische Kult der Fatima im shiitischen Islam, Opera Minora I, 514-522; La Mubahala de Medine et l’hyperdulie de Fatima, Opera Minora I, 550-572; La nation dr voue et la dévotion musulmane a Fatima, Opera Minora I, 573-591.

Ayrıca Nusayrîlik, Karmatîlik ve Benî Furat üzerine makaleler yazmıştır. Farklı konularda kaleme aldığı makalelerinin sayısı yedi yüzü bulmaktadır.

______
Bu yazıdaki bilgiler, Ertuğrul Ertekin tarafından, Ahmet Yüksek Özemre’nin (ö. 2008) “Louis Massignon (1883-1962)” başlıklı makalesinden biraz ilave yapılarak derlenmiştir.