İlk Türkçe Maktel: Dastan-ı Maktel-i Hüseyin

 Dastan-ı Maktel-i Hüseyin'in ilk yaprağı

Millî Kütüphane nr. Yz. A 8294/I

Arap ve Fars dillerinde olduğu gibi Türk dilinde de çok sayıda maktel yazılmıştır. Maktel türünün Türk edebiyatında bilinen ilk örneği, Türkiye ve dünya kütüphanelerinde bazıları nüshanın müstensihine izafe edilmiş onlarca el yazması nüshası bulunan, Dastan-i Maktel-i Hüseyin adıyla bilinen makteldir. 

Fuat Köprülü, Abdülkadir Karahan ve Irene Melikoff, Dastan-i Maktel-i Hüseyin’in Kastamonulu Şâzî’ye ait olduğunu yazmışlardır.[1] Fakat maktelin farklı el yazması nüshalarını karşılaştırarak inceleyen Dr. Kenan Özçelik, maktelin gerçek müellifinin Yusuf-i Meddâh olduğu kanaatindedir.[2] Müellif maktelini 763 yılında Kastamonu’da yazmış ve Candaroğulları Beyliği hükümdarı Kötürüm lakaplı Celaleddin Bayezid’e ithaf etmiştir. 3313 beyitten oluşan Dastan-i Maktel-i Hüseyin’in meclis başlıklarının ve yan başlıklarının tamamı Farsçadır. Ayrıca maktelin sekizinci meclisinde Muhtar’ın 687 yılındaki kıyamından da söz edilmiştir. 

Müellif maktelinde sık sık dinleyenlere hitap eder. Bu hitaplar, maktelin topluluk içerisinde okunduğunu, icra edildiğini göstermektedir. Dolayısıyla müellif, Muharremlerde anlatageldiği maktel hikâyelerini derlemiş ve yazıya aktarmış olmalıdır. Müellifi bunu yapmaya iten sebep, Candaroğlu sarayından gelen bir talep olabileceği gibi, müellifin kendini saraya gösterme arzusu da olabilir. Fakat müellifin maktelini Celaleddin Bayezid’e ithaf etmesi ve maktelin yazımını kısa sürede (763 yılının Şevval ayında başlamış Zilhicce ayında tamamlamıştır) tamamlayarak Muharremden önce saraya teslim etmesini göz önüne aldığımızda talebin saraydan geldiği anlaşılmaktadır.[3] Melikoff, maktelin, Fütüvvet örgütü içinde Ahîlerce matem meclislerinde okunduğu kanaatindedir.[4] 

Ertuğrul Ertekin

---

[1] Fuat Köprülü, “Literature Turque Othmanli”, Encyclopedie de L’Islam, Paris 1934, c. 4, s. 988-1010; Abdülkadir Karahan, Anadolu Türk Edebiyatında Maktel-i Hüseyin’ler, s. 15-16; Irene Melikoff, “Le Drame de Kerbelâ Dans la Littérature Epique Turque”, Revue Des Etudes Islamique, XXXIV, 1966, s. 134. 

[2] Hazırladığı yüksek lisans tezinde (bkz. Kenan Özçelik, Yusuf-i Meddâh ve Maktel-i Hüseyin (İnceleme-Metin-Sözlük), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008)  Türkçe ilk maktelin müellifinin kim olduğu problemi üzerinde yoğunlaşan Kenan Özçelik bu konuda bir makale de yazmıştır, bkz. Kenan Özçelik, “Türk Edebiyatında Yazılmış İlk Maktel-i Hüseyin Kimin Eseridir”, Çeşitli Yönleriyle Kerbela, Editör: Âlim Yıldız, Sivas 2010, c. 2, s. 7-15.

[3] Rıza Yıldırım, “Beylikler Dünyasında Kerbela Kültürü ve Ehlibeyt Sevgisi”, Kuzey Anadolu’da Beylikler Dönemi Sempozyumu (3-8 Ekim 2011), Çankırı Karatekin Üniversitesi 2012.

[4] Irene Melikoff, agm., s. 135.