Kitap Tanıtımı: Hakan Yekbaş, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fatıma Mevlidleri

Hakan Yekbaş, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fatıma Mevlidleri, Asitan Kitap, Ankara 2012, 494 s.

Hâlen Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapan Dr. Hakan Yekbaş’ın, altı yüzyıl boyunca Anadolu insanının inançlarının ve hayat tarzının aksettiği bir geleneğe sahip olan divan edebiyatında önemle işlenen bir konu olan Hz. Muhammed (s) mevlidlerinden yola çıkarak başladığı çalışmasının ürünü olan Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fatıma Mevlidleri adlı kitabı, bu türün ilk örneklerinin rastlandığı XV. yüzyıldan itibaren yazılan metinleri incelemektedir.

Üç yıllık bir araştırma sonucunda konu hakkında en azından genel bir değerlendirme yapacak kadar metne ulaşabildiğini ifade eden Yekbaş’ın çalışması bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır.

Mevlid türü hakkında genel bilgilerin verildiği giriş bölümünde, kavramın lügat ve terim anlamları üzerinde durulmuştur. Devamında, Türk kültüründe mevlidin nasıl algılandığı ve Hz. Muhammed (s) dışında özellikle Hz. Ali ve Hz. Fatıma’nın doğumunu anlatan mevlidlerin yazıldığının vurgulanmış ve bu iki önemli şahsiyetin doğumlarını anlatan metinlerin niçin mevlid türü içerisinde değerlendirilmesi gerektiğini gerekçeleriyle birlikte açıklanmıştır.

Kitabın üç ana başlıktan oluşan “Türk Edebiyatında Hz. Ali Mevlidleri” adlı birinci bölümünde ise yazar, “Hz. Ali’nin Hayatı ve Divan Edebiyatındaki Yeri” başlığı altında Hz. Ali’nin hayatıyla ilgili bilgiler vermiş, ardından Hz. Ali’nin divan edebiyatındaki yeri ve önemi üzerinde durmuştur. Yekbaş, Hz. Ali’nin dinî, siyasî ve ilmî vasıflarından ziyade edebî kişiliği üzerinde yapılan yorumlara ve konu hakkındaki görüşlere dikkat çekmiştir. “Hz. Ali Mevlidleri” başlığı altında mevlidlerin kaynakları hakkında bilgiler veren yazar, incelediği mevlidlerin kaynaklarını ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Kitabın bu kısmında mevlidlerin muhteva ve şekil özellikleri hakkında da bilgiler verilmiştir.

Birinci bölümün “Hz. Ali Mevlidlerinin Metinleri” başlığını taşıyan son kısmında ise Yekbaş, incelediği Hz. Ali mevlidlerinin metinlerini neşretmiştir. Yazarın, müellifleri ve eserleri hakkında önemli bilgiler verdikten sonra metinlerini neşrettiği dokuz mevlidin müellifleri şöyledir: Muhammed (Mehmed), Münîrî, Yeminî, Caferî, Necmî Ali, Süleyman Celaleddin, Mehmed Şemseddin, Tahirü’l-Mevlevî ve Yoksul Derviş. Necmî’nin ve Tahirü’l-Mevlevî’nin mevlidleri ilk defa Hakan Yekbaş tarafından bu çalışmayla tanıtılmıştır.

Kitabın “Türk Edebiyatında Hz. Fatıma Mevlidleri” başlıklı ikinci bölümü ise yine üç ana başlıktan oluşmaktadır. Birinci başlıkta, bir önceki bölümde olduğu gibi, yazar önce Hz. Fatıma’nın hayatı hakkında kısa bilgiler vermiş ve onun divan edebiyatındaki yerini aydınlatmaya çalışmıştır. İkinci başlıkta Hz. Fatıma mevlidleri şekil ve muhteva bakımından incelenmiştir. Üçüncü başlık altında ise yazar, tespit ettiği dört Hz. Fatıma mevlidinin metinlerini, müellifleri ve eserleri hakkında bilgi verdikten sonra, neşretmiştir. Neşredilen mevlidlerin müellifleri şunlardır: Abdî, Süleyman Memduh, Muhammed Esad Erbilî ve Mehmed Şemseddin.

Hz. Ali hakkında dokuz, Hz. Fatıma hakkında dört mevlid neşreden Hakan Yekbaş, bu çalışmasıyla toplamda yaklaşık 2800 beyitten oluşan on üç mevlidi okuyucuların dikkatine sunarak konu hakkında ilk defa bu denli kapsamlı bir çalışmaya imza atmıştır. Fakat, yazarın da ifade ettiği üzere, Hz. Ali ve Hz. Fatıma için yazılan mevlidler yalnızca bu kitapta tanıtılan ve neşredilenlerden ibaret değildir. Başka müelliflerin elinden çıkan yazma halindeki mevlidler kütüphanelerde araştırmacıları beklemektedir.

Ertuğrul Ertekin