Türk Edebiyatında Hz. Fatıma Mevlidleri

Hz. Muhammed ve Hz. Ali izlerken, 

Cebrail Hz. Fatıma’ya değirmende yardım ediyor (detay)

Siyer-i Nebi

TİEM 1974*

Hz. Fatıma, Türk kültürü ve Anadolu folklorunda önemli bir yere sahiptir. Adı etrafında çok sayıda inanç ve adet oluşan Hz. Fatıma’nın Türk İslâm inanışında bir kült haline geldiği, Türk kültürünün ve sosyal hayatının ayrılmaz bir parçası olduğu söylenebilir. Halk arasındaki adıyla Fadime Ana, kadınların ev işlerinde manevî yardımcısı, uğur ve bereketin simgesidir.

Hz. Fatıma’dan söz eden eserleri Türk edebiyatının klasik metinleriyle tekke ve halk edebiyatına ait parçalar, folklorik ürünler ve Türk halk inançlarında yer alanlar şeklinde gruplandırmak mümkündür.

Türk İslâm folklorunda ve halk inançlarında olduğu kadar Hz. Fatıma’nın Türk edebiyatında da yansımaları vardır. Divan edebiyatında Hz. Fatıma farklı yönleriyle ele alınmış, bazen beyitlere bazen de müstakil risalelere konu olmuştur. Divan edebiyatında Hz. Fatıma’dan özellikle Ehl-i Beyt, Âl-i Abâ ve Pence-i Âl-i Abâ gibi kavramlar etrafında söz edildiği görülür.

Hz. Fatıma’nın şairliğine dikkat çeken Âşık Çelebi (öl. 1572) Meşairü’ş-şuara’sında onun şiirlerinden örnekler nakleder ve şiir söyleme yeteneğinden övgüyle söz eder. Yine babası Hz. Muhammed’i (s) kaybettikten sonra Hz. Fatıma’nın okuduğu mersiyelerden söz açan XVIII. yüzyıl şairlerinden Haşmet bu mersiyelerden örnekler aktarır.

Süleyman Çelebi (öl. 1442) de Vesiletü’n-necat adlı mevlidinde Hz. Fatıma’dan söz etmiş, bu mevlidin matbu nüshalarına “Hz. Fatıma’nın Vefatı” ve “Hz. Fatıma’nın Ahvali” başlıklı bölümler eklenmiştir.

Mevlid türünün Türk edebiyatında diğer İslâm edebiyatlarına nispetle ayrıcalıklı ve önemli bir yeri vardır. Türk edebiyatında münacat ve naat dışında en çok tercih edilen dinî-manzum eserlerin başında mevlidin geldiği söylenebilir. Mevlidler genelde Hz. Muhammed’in (s) doğumundan, miracından ve diğer mucizelerinden bahseden eserlerdir. Bununla birlikte Türk edebiyatında Hz. Muhammed’in (s) dışında, Hz. Ali’nin doğumunu ve hayatını anlatan mevlidler yazıldığı gibi, Hz. Fatıma’nın doğumunu ve hayatını anlatan mevlidler de yazılmıştır. Dr. Hakan Yekbaş dört adet Türkçe Hz. Fatıma mevlidi tespit etmiş ve bunları yayımlamıştır.

İlk örneklerine XV. yüzyılda rastlanan Hz. Fatıma mevlidlerinin çoğunluğu Sünnî müelliflerce muhtemelen halk meclislerinde okunmak ve dinlenmek için yazılmıştır. Bu mevlidler genelde 100 beyitten az, kısa mevlidlerdir. Hacı Abdî’nin kaleme aldığı mevlid ise 964 beyitle (telif tarihi: 1515) tespit edilen en uzun Hz. Fatıma mevlididir.

_______________

Bu yazıdaki bilgiler, Ertuğrul Ertekin tarafından, Dr. Hakan Yekbaş’ın burada tanıttığımız kitabından derlenmiştir.

*Hz. Muhammed'in (s) Doğumunun 1437'inci Senesi Vesilesiyle, İstanbul 2008.