Kitap Tanıtımı: Ziya Abbas, Irak’ta Şiî Merciliği’nin Siyasî Rolü

Ziya Abbas, Irak’ta Şiî Merciliği’nin Siyasî Rolü, Önsöz Yayıncılık, İstanbul 2013, 424 s.

Musul doğumlu yazar Ziya Abbas’ın Irak’ta Şiî Merciliği’nin Siyasî Rolü başlıklı kitabı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi’ne sunduğu doktora tezinin kitaplaşmış halidir. Giriş, dört bölüm ve sonuçtan oluşan kitap, yazarın Iraklı olması hasebiyle önemli bir kaynakçaya sahiptir. Yazar, Irak, İran ve Lübnan gibi önemli Şiî merkezleri olan ülkelerden kaynak topladığını, özellikle Şiî mercilerin fetvalarına, kitaplarına ve hutbelerine yoğunlaştığını ifade etmektedir.

 Yazar, kitabın giriş bölümünde çalışmasının başlıca amacının, Şiî dinî merciliğinin Irak’ın günlük yaşamındaki etkisini ve ağırlını ortaya koymak ve Şiîlerin merciliğe bağlılıklarının gerekçelerini incelemek olduğunu belirtir. Çalışmanın bir başka amacı da Velayet-i Fakih teorisi çerçevesinde Irak Şiîlerinin İran’a ne derece bağlı olduklarını tespit etmek ve Türkiye’de kamuoyunu Şiîlik konusunda bilgilendirmektir.

Abbas, “Irak’ın Genel Yapısı ve Irak’ta Şiîlik” başlıklı birinci bölümde, Irak’ın coğrafyasını, zenginliklerini, etnik ve dinî yapısını ele almıştır. Mozaik bir dokuya sahip olan Irak’taki Arap, Türkmen, Kürt, Asurî etnik toplulukları ile Hıristiyan, Yahudî, Ezidî/Yezidî, Sabiî, Sünnî ve Şiî dinî cemaatleri hakkında bilgi veren yazar, bu bölümde, 2003’ten sonra Irak’ın yeniden yapılanması bağlamında ülkedeki farklı etnik, dinî ve mezhebî ayrışmaların etkisini özellikle vurgulamak gayesindedir.

Şiîliğin tanımının da yapıldığı birinci bölümde Abbas, Irak Şiîlerinin çoğunluğunun mensup olduğu Caferîliği esas alarak bu mezhebin inancına, tarihî gelişimine değinmiş ve Şiî cemaatinin genel yapısını, bu cemaati yönlendiren mercileri yetiştiren Havza sistemini ve Mercilik Kurumu’nu incelemiştir. Birinci bölümün son kısmında ise yazar, Şiîlikteki siyasî teorileri dört maddede; fakihin mutlak velayeti, hisbe velayeti, seçkinlerin velayeti ve şura teorileri ele almıştır.

Kitabın “Kraliyet Döneminde Şiî Merciliğin Siyasî Rolü” başlığını taşıyan ikinci bölümünde Abbas, Irak Ulus Devleti’nin kurulmasından sonra başlayan kraliyet döneminde Şiî merciliğinin siyasî rolünü ele almıştır. Şiî merciliğinin siyasî bir güç olmaya başladığı 1891-1920 yılları arasındaki dönemini inceleyen yazar, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin yanında yer alan ve İngilizlerin ülkeye gelmesinden sonra başlayan işgale karşı duran mercilerin siyasî ve sosyal hayattaki rollerini incelemiştir. Şiî merciliğin gücünü en etkin biçimde gösterdiği 1920 Ayaklanması ile Mayıs 1941 Ayaklanması’nı da bu bölümde ele alan yazar, İngilizlerle birlikte yerel yönetimin de baskısıyla karşılaşan merciliğin kendi içine çekilmesi sürecini araştırmıştır.

“Cumhuriyet Döneminde Şiî Merciliği’nin Siyasî Rolü” başlıklı üçüncü bölümde Ziya Abbas, Şiî merciliğin komünist akım karşısında aldığı tavrı ve 1963’ten sonra iktidarı ele geçiren Baas Partisi ile karşı karşıya kalışını incelemiştir. Muhammed Bâkır es-Sadr’ın ve Muhsin el-Hekim’in faaliyetlerinin incelendiği bu bölümde bu iki akım arasındaki ilişkiler ve iki akımın Baas rejimine karşı tutumu ele alınmıştır. Recep İntifadası, Şabaniye İntifadası, Muhammed Sadık es-Sadr önderliğinde 1990’lı yıllarda başlayan İkinci es-Sadr Olgusu da bu bölümde incelenen konu başlıklarıdır.

Dördüncü bölümün başlığı ise “2003 ABD İşgalinden Sonra Irak’ta Şiî Merciliğinin Siyasî Rolü”dür. 2003 Irak işgali ile dünya kamuoyunda gündeme oturan Irak Şiî merciliğinin bu işgale ve işgal sonrasında iktidara gelen hükümetlere yönelik tutumlarının incelendiği bu bölümde yazar, Irak’ın toprak bütünlüğünü savunan ve mezhepler arası bir savaşa karşı emniyet supabı işlevi gören merciliğin, ülkenin kalkınması, güvenliğin sağlanması ve yolsuzluklarla mücadele gibi konulardaki görüşlerini ele almıştır.

Ertuğrul Ertekin