1 Ekim 2014 Çarşamba

Kitap Tanıtımı: Âdem Ceyhan, Türk Edebiyatnda Hazret-i Ali Vecizeleri

Âdem Ceyhan, Türk Edebiyatnda Hazret-i Ali Vecizeleri, Öncü Kitap, Ankara 2006, 559 s.
Âdem Ceyhan tarafından hazırlanan eser, bir giriş ve her biri “Kapı” olarak adlandırılmış üç bölüm ile inceleme sonunda ulaşılan verileri içeren sonuç kısmından oluşmaktadır. Yazar tarafından belirtilmemesine rağmen, bölümlerin Kapı olarak adlandırılması, Hz. Ali’nin “ilim şehrinin kapısı” olarak nitelendirilmesiyle ve ilim yolculuğuna böyle bir kapıdan girilebileceği ile ilgili olmalıdır.

Ceyhan, Türk Edebiyatı’nda Hz. Ali vecizeleri konusunu niçin araştırıp incelediğini, eserini sunarken şöyle açıklamaktadır: “Son yıllara kadar Hz. Ali’nin sözleri konusunda çeşitli yayınlar yapılmış, fakat bunların çoğunda dilimize çevrilen vecizelerin kaynakları, Hz. Ali’ye aidiyetinin doğruluk derecesi, Arap, Fars ve Türk Edebiyatı’ndaki derleme, tercüme ve şerh geleneğiyle alâkalı hiç bilgi verilmemişti… Hâlbuki nakledilen sözlerin çevirileriyle birlikte asılları da neşredilen metne konulsaydı, Arapça bilen okuyuculara tercümenin ne derece isabetli yapıldığını kontrol etme imkânı verilmiş olurdu. İşte bizim, seleflerimizin yaptığı tercüme ve şerhleri hakkında daha önce meydana getirilmiş eserlerde işaret ettiğimiz eksiklikleri giderme niyetinin semeresi, diğer taraftan dili ve üslubu eskimiş olmakla birlikte, içinde gizli hikmetler yönünden değerini koruyan eski eserleri, zamanımızın Türkçesine aktararak manen diriltmenin bir örneği sayılabilir.”

Eserin Giriş bölümünde, Hz. Ali’nin hayatı, şahsiyeti ve sözleri etrafında teşekkül eden bazı edebî türler hakkında bilgi verilmiştir. Bunlar, faziletnameler, methiyeler, mevlidler, menkıbeler, kahramanlık hikâyeleri, hilyeler ve vecizeler olarak sıralanmıştır. Faziletnameler üzerinde durulurken Hz. Ali’nin hayatını ve kerametlerini anlatan Yeminî’nin Faziletnâme’sinden, methiyelerden bahsedilirken Fuzulî’nin Medh-i Hazret-i Şâh-ı Velâyet kasidesinden, mevlitler kısmında 19. asır Türk şairlerinden Süleyman Celaleddin’in Hz. Ali için yazdığı Mevlud-i Cenab-ı Alî Kerrem-Allâhu Vechehu adlı eserinden örnek beyitler sunulmuştur.

Hz. Ali’nin yaşayışıyla ilgili menkıbeler, Kasas-ı Ali, Menâkıb-ı Hazret-i Alî gibi adlarla, müstakil olarak kaleme alınmıştır. Tursun Fakih’in Gazavâtnâme’si, Beypazarlı Maazoğlu Hasan’ın Cenâdil Kal’ası Manzumesi, Şeyyad İsa’nın Salsalnâme’si, yazarı bilinmeyen Gazavât-ı Kıssa-i Mukaffa (Ali Cengi), Kıssa-i Kahkaha (Ali Cengi), Havername gibi eserler de Hz Ali’nin dinî-menkıbevî yönüyle birlikte kahramanlık hikâyelerini işleyen eserler olarak anılmıştır.

I. Kapı, Hz. Ali’nin hayatına ve ona atfedilen eserlere ayrılmıştır. Güvenilir hadis, tefsir, tarih ve biyografi kitaplarından faydalanılarak Hz. Ali’nin hayatı kısaca anlatıldıktan sonra, ona nispet edilen birtakım eserler, manzum eserler, mensur eserler başlıklarıyla tanıtılmıştır. Bu bölümde, Hz. Ali Divanı tanıtılırken, eserden seçilen 66 beyit de Türkçe tercümeleriyle birlikte nakledilmiştir.

II. Kapı, Türk edebiyatında Hz. Ali vecizeleri ile ilgili derleme, tercüme ve şerhleri konu alır ve eserin asıl bölümünü oluşturur. Burada, önce Hz. Ali vecizelerinin derleme, tercüme ve şerh sebepleri açıklanmış ve mezkûr derleme, tercüme ve şerhlerde 40, 100, 200 gibi belirli sayıların tercih ediliş nedenleri üzerinde durulmuştur. Daha sonra, 14. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar yazılmış olan ve araştırmalar neticesinde tespit edilen toplam 50 eser, sanatkârı bilinmeyenler ve bilinenler şeklinde gruplandırılarak zaman sırasına göre tanıtılmıştır. Temas ve tavsifler şeklinde bir başlık açılarak, bu eserlerle ilgili şimdiye kadarki bilgiler “tenkitli bibliyografya” denebilecek bir yöntemle gözden geçirilmiştir.

III. Kapı, Türk edebiyatında Hz. Ali vecizeleriyle ilgili yazılmış müstakil eserlerden seçilmiş sözlerin asıllarıyla çevirilerini ihtiva etmektedir. Bu bölümde Hz. Ali Dîvânı’ndan 108, Sad-Kelime-i Alî’den 100 ve Emsâl-i Alî’den 427 veciz söz yer almaktadır.

Sonuç bölümünde, Hz. Ali’nin veciz sözleri üzerine yapılan bu çalışmanın tespit, teyit veya tashih mahiyetindeki sonuçları, eserin muhteviyatını da yansıtabilecek şekilde, sanatkârı bilinen eserler üzerinde tek tek durularak bir araya getirilmiştir. Bundan başka, Hz. Ali vecizeleri üzerine yazılmış eserlerin şeklî özellikleri de maddeler hâlinde sıralanmıştır.

Âdem Ceyhan’ın bu eseri, Türk edebiyatında Hz. Ali’nin veciz sözleriyle ilgili derleme, tercüme ve şerhler üzerine şimdiye kadar yapılan en geniş çalışmadır. Eserin sonuna eklenen 21 sayfalık geniş bibliyografya, araştırma ve incelemeler esnasında, konuyla ilgili hiçbir kaynağın dışarıda bırakılmamasına gayret edildiğinin bir işaretidir.
______________
Bu yazıdaki bilgiler, Ertuğrul Ertekin tarafından, İsmail Avcı’nın Turkish Studies dergisi için kaleme aldığı kitap tanıtım yazısından derlenmiştir. Yazının tamamı buradan okunabilir.