Ayetullah el-Uzma Hacı Aga Hüseyin Ahmedî Tabatabaî Burucerdî,
1292 yılının Safer ayının son günü (Mart-Nisan 1875) Loristan eyaletine bağlı
Burucerd’de dünyaya geldi. Soyu 32. kuşaktan İmam Hasan’a (as) ulaşmaktadır.
Yedi yaşında mahalle mektebine başladı ve orada Camiü’l-mukaddemat’ı
okudu. Okuldaki başarısıyla dikkat çeken Ayetullah Burucerdî’yi babası Seyyid
Ali Tabatabî, Nurbahş Medresesi’ne kaydettirdi. Sarf, nahiv, beyan, mantık,
fıkıh ve usul derslerini bu medresede okudu. Nurbahş Medresesi bir süre sonra
ilmî ihtiyaçlarına cevap vermez hale gelince büyüklerinin tavsiyesi ve
babasının onayıyla 1310/1892-93 yılında Isfahan’a gitti.
Isfahan’da Hacı Seyyid Muhammed Bâkır’ın, Mirza Ebu’l-Meali
Kelbasî’nin, Seyyid Muhammed Taki Müderessî’nin derslerine devam eden Ayetullah
Burucerdî, fıkıh, usul, rical derslerinin yanı sıra Ahund Keşî ve Cihangir Han
Kaşkayî’nin felsefe, Muhammed Mukaddes Isfahanî’nin irfan derslerine katıldı.
Isfahan’daki dört yıllık tahsilden sonra babasından
aldığı mektup üzerine Burucerd’e döndü. Babasının niyeti onu evlendirmekti.
Ayetullah Burucerdî hayatı boyunca üç kez evlenmiştir. İlk eşini 1326/1908
yılında, ikinci eşini 1364/1945-46 yılında kaybetmiştir. Üçüncü eşi de vefat etmiştir.
Evlendikten sonra Isfahan’a dönen Ayetullah Burucerdî,
babasından ikinci kez mektup aldı. Babası bu kez ondan tahsilini Necef’te devam
ettirmesini istedi. Bunun üzerine 1319/1901-1902 yılında, 27 yaşındayken,
kardeşi Seyyid İsmail ile birlikte, Necef’e gitti.
 |
| Ahund Horasanî'nin icazeti |
Necef’te Ahund Horasanî’nin (dokuz
yıl), Aga Seyyid Kazım Yezdî’nin ve Şeyhü’ş-Şeriat diye tanınan Ayetullah
Fethullah Şeriat Isfahanî’nin fıkıh, usul ve rical derslerine katıldı. Ahund
Horasanî, Şeyhü’ş-Şeriat Isfahanî ve Seyyid Ebu’l-Kasım Dehkerdî’den ictihad
icazeti aldı. Bunun yanı sıra Ayetullah Burucerdî, Ahund Molla Kazım Horasanî,
Şeyhü’ş-Şeriat Isfahanî, Şeyh Muhammed Taki Isfahanî, Seyyid Ebu’l-Kasım
Dehkerdî, Aga Buzurg Tahranî ve Alemü’l-Hüda Mulayirî’den rivayet icazeti de
almıştır.
Ayetullah Burucerdî, 1328/1910 yılında babasının ısrarı
üzerine Necef’ten Burucerd’e döndü ve 33 yıl orada ikamet etti. Burucerd’de
ulemanın ve halkın yoğun ilgisine mazhar olan Ayetullah Burucerdî, altı ay
sonra babasını kaybetti. Bundan birkaç ay sonra da Necef ulemasından Ahund
Horasanî hakka yürüdü. Burucerd’de kaldığı sürede mütalaalarına devam eden Ayetullah
Burucerdî, bir yandan da fıkıh ve usul tedris etti, kitaplar yazdı. Kitaplarının
birçoğunu bu dönemde kaleme almıştır.
1345/1926-27 yılında Burucerd il nüfus müdürü, İslâmî
kurallara uygun olmayan bir tören düzenleyerek Bahaî birini yardımcı atayınca,
Ayetullah Burucerdî, tepki gösterdi ve Burucerd’den ayrılıp Atabat’a gitti. Vali, il nüfus müdürünü görevden alıp, kendisini tekrar Burucerd’e
davet etmiştir. Bunun üzerine memleketine geri dönen Ayetullah Burucerdî,
şehirdeki yetkililerin şeriata aykırı uygulamalarının devam etmesi üzerine,
birkaç ay sonra Necef’e gitti ve oraya yerleşti.
Bu olaydan altı ay sonra Aga Hacı Aga Nurullah Isfahanî
ve kardeşi Hacı Aga Cemaleddin önderliğinde Isfahan halkının bir kısmı, Rıza Han’ın
politikalarını protesto etme sadedinde Isfahan’ı terk edip Kum’a hicret
etti. Ayetullah Hacı Aga Nurullah’ın hicret etmesi üzerine bölgedeki
ulemanın büyük çoğunluğu da Kum’a hicret etmiştir. Isfahan’dan Kum’a ve Necef’e
hicret eden ulema arasında Aga Seyyid Ebu’l-Hasan Isfahanî, Aga Mirza Muhammed
Hüseyin Nainî ve Aga Mirza Ali Aga Şirazî de vardı.
Bu süreçte Necef uleması, İran’daki gelişmeleri ve
oradaki ilim havzalarını, medreseleri yakından bilen biri olarak Ayetullah
Burucerdî’nin görüşlerine başvurmuştur. Tepkilerin artması üzerine Kum
ulemasından telgraf alan Necef uleması, Kum’a hicret eden muhacir ulemayı
desteklemek ve Rıza Han’a tepkilerini iletmek üzere, Şeyh Ahmed Şahrudî ve
Ayetullah Burucerdî’yi temsilci atayarak İran’a gönderdi.
İtirazların iyice arttığı, ulemanın Kum’a
tepkisel hicretinin çoğaldığı sıralarda Ayetullah Burucerdî İran sınırına ulaştı ve muhacir ulemaya katılmasını, Necef ulemasının
mesajını Kum ulemasına ulaştırmasını engellemek amacıyla kolluk kuvvetlerince Kasr-ı Şirin’de
tutuklanıp başkent Tahran’a götürüldü.
Tahran’da Rıza Han tutukevindeki Ayetullah Burucerdî ile görüştü. Bu
görüşmede Ayetullah Burucerdî, Rıza Han’ı ulemayla uyumlu hareket etmeye ve
İslâm ahkâmına uygun politikalar izlemeye davet etti. Görüşmeden sonra Ayetullah
Burucerdî, Rıza Han’ın Kum’a veya Burucerd’e gitmesine izin vermeyeceğini
bildiğinden, Meşhed’e gitmeyi tercih etti. Görüşmeden hemen sonra Timurtaş,
Ayetullah Burucerdî’ye elli bin tümen hediye etmek istemişse de o, sarayın
hediyesini kabul etmedi.
Bu olaydan sonra Ayetullah Burucerdî Tahran’dan Meşhed’e
gitti. Meşhed'de ulema tarafından ilgiyle karşılandı. Ayetullah Hacı Aga Mirza
Kifayî ve Ayetullah Aga-yi Hüseyin Tabatabaî Kummî’nin ricası üzerine Gevherşad
Mescidi’nde akşam ve yatsı namazlarını kıldıran Ayetullah Burucerdî, sekiz veya
on üç ay sonra Burucerd’e dönmek üzere Meşhed’den ayrıldı. Yol üzerinde Kum’da
mola veren Ayetullah Burucerdî, Kum ulemasının ilgisine mazhar oldu ve
Ayetullah Hairî Yezdî’nin ısrarı üzerine Kum’da tedrise başladı. Bir süre
sonra Burucerd halkının ısrarı üzerine memleketine dönen Ayetullah Burucerdî,
orada Farsça risalesini yayımladı.
Ayetullah Burucerdî’nin Burucerd’de bulunduğu 1350-1360/1931-1941
yılları Rıza Han’ın devrimler dönemine rastlar. Rıza Han bu dönemde kılık
kıyafet devrimini (sarık ve başörtüsü yasağı) uygulamaya çalışmış ve başta ilim
havzaları, medreseler olmak üzere dinî kurumları kapatmak için gayret sarf
etmiştir. Ayetullah Burucerdî, yakınlarıyla sohbetinde, bu dönemin hayatının en
acı yılları olduğunu söylemiştir.
Rıza Han’ın ilim havzalarına yönelik baskıcı
politikalarıyla mücadele eden Ayetullah Burucerdî, bu dönemde medrese
yöneticilerinden ve müderrislerden sarık icazeti imtihanını kolaylaştırmalarını
ve sarık takmak isteyen talebelere zorluk çıkarmamalarını talep etmiştir.
1364/1944 yılında tedavi olmak için Tahran’a giden
Ayetullah Burucerdî, Firuzabad Hastanesi’nde fıtık ameliyatı oldu. Hastanede
tedavi gördüğü sürede ziyaretine gelen Kum ve Tahran uleması, başta İmam
Humeynî olmak üzere, ondan Kum’da ikamet etmesini, Şiî dünyanın mercii ve Kum
İlim Havzası’nın müdürü olmasını talep etti. Israrlar karşısında bu
teklifi kabul etmek durumunda kalan Ayetullah Burucerdî, hastaneden çıktığında
önce Meşhed’e gitti, ardından Kum’a geçti (26 Safer 1364/10 Şubat 1945).
Ayetullah Burucerdî'nin Kum'a yerleşmesinden sonra, talebelerin Ayetullah Burucerdî’nin derslerine katılımını
arttırmak için İmam Humeynî, Ayetullah Seyyid Muhammed Muhakkık Damad ve Hacı
Aga Murtaza Hairî başta olmak üzere Kum’daki müderrisler derslerine ara verdi
ve talebeleriyle birlikte Ayetullah Burucerdî’nin derslerine katıldı. Bu
dönemde Ayetullah Seyyid Muhammed Taki Hansarî de Ayetullah Burucerdî’nin
derslerine katıldı. Ayrıca, Ayetullah Seyyid Sadreddin Sadr Hz. Masume
Türbesi’nin avlusunda kıldırdığı vakit namazlarının imametini Ayetullah
Burucerdî’ye tevdi etti. Ayetullah Seyyid Muhammed Hüccet de ders verdiği
mekânı ona tahsis etti.
 |
| Ayetullah Burucerdî'nin cenaze töreni |
Bu dönemde Ayetullah Burucerdî halkın
ricası üzerine Ramazan ayını geçirmek için Meşhed’e yolculuk etti.
Gevherşad Mescidi’nde Hacı Şeyh Ali Ekber Nihavendî’nin yerine namaz kıldıran
Ayetullah Burucerdî, bir yandan da İmam Rıza Asitanesi Kütüphanesi’nde
çalıştı; bu kütüphanedeki yazma eserlerin katalogunu yazdı. Katalog çalışmaları sırasında Şeyh Tusî’nin rical ilmine dair kitabının müellif
nüshasını buldu. Meşhed’de üç ay ikamet eden Ayetullah Burucerdî, tekrar
Kum’a döndü.
1380/1961 yılının Şevval ayında hastalanan Ayetullah
Burucerdî 13 Şevval 1380/30 Mart 1961 tarihinde vefat etti. Kabri, Hz.
Masume Türbesi’ndedir.
Dinî merciliği
Ayetullah Burucerdî, Burucerd’de bulunduğu sürede şehrin ileri
gelenleri ve halkı tarafından taklid edilmiştir. Fakat resmî olarak mahallî
mercilik dönemi, risalesini yayımlamasından sonra başlamıştır. Mahallî
mercilerin birçoğu mukallidlerini Ayetullah Burucerdî’ye yönlendirmişlerdir.
Genel merciliğinin başladığı dönem ise Kum’a
yerleşmesinden bir yıl sonra başlamıştır. Bilhassa Ayetullah Aga Seyyid Ebu’l-Hasan
Isfahanî’nin (ö. 1365/1946) vefatından sonra merciliği genel kabul görmüş,
Ayetullah Isfahanî’nin vekilleri Ayetullah Burucerdî’ye vekâlet etmeye
başlamışlardır. Ayetullah Burucerdî, Ayetullah Hacı Aga Hüseyin Tabatabaî Kummî’nin
(ö. 1366/1947) vefatından sonra Şiî dünyasının mercii olmuştur.
Eserleri: (Arapça) Tertibu esnadi Men lâ-yahduruhu’l-fakih;
Tertibu ricali esanidu Men lâ-yahduruhu’l-fakih; Tertibu esanidi Emali’s-Sadûk;
Tertibu esanidi’l-Hisâl; Tertibu esanidi İlelü’ş-şerayi; Tertibu esnadi Tehzibü’l-ahkâm;
Tertibu ricali esanidü’t-Tehzib; Tertibu esanidi Sevabü’l-a’mâl ve ikabü’l-a’mâl;
Tertibu esanidi Uddetu Kutub; Tertibu Ricali’t-Tusî, Tertibu esanidi Ricalü’l-Keşî;
Tertibu esanidi Ricalü’n-Necaşî, Tertibu ricali’l-Fihristeyn; Buyutu’ş-Şia;
Haşiye alâ Ricali’n-Necaşî; Haşiye alâ Umdeti’t-talib fi ensabi Âl-i Ebi Tâlib;
Haşiye alâ Menhecü’l-makal; Tertibu Fihristi Müntecebüddin; Risale fi tercümeti
bazi eazim esterehu ve ecdadehu; Tabatatü’r-ruvat; Haşiye alâ Ricali’ş-Şeyh
Tusî; Risale havli senedu’s-Sahifeti’s-Seccadiye; Haşiye alâ Feraidi’l-usul
li-Şeyh Ensarî; Haşiye alâ Kifayeti’l-usul; el-Ehadisü’l-maklube ve cevabatuha;
Haşiye alâ Vesaili’ş-Şia; Camiu ehadisi’ş-Şia; Haşiye ala Mebsuti’ş-Şeyh Tusî;
Haşiye alâ Hilafi’ş-Şeyh Tusî; Haşiye alâ Urveti’l-vuska; el-Fıkhu’l-istidlalî;
Risale fi’l-mevasia ve’l-medayika; Risale fi müneccezati’l-merid; Risale fi’l-muhur;
Haşiye alâ Nihayeti’ş-Şeyh Tusî; Risale fi’l-mantık; Talika alâ’l-Esfar
li-Molla Sadra eş-Şirazî; Haşiye alâ Menhaci’r-reşad; el-Mehdî (as) fi Kütübi
Ehlü’s-sünnet; el-Asarü’l-manzume; Haşiye alâ Mecmai’l-mesail; Haşiye alâ
Vesileti’n-necat; el-İtikadat; Haşiye alâ Müntehebi’r-resail; Sıratü’n-necat;
Mecmaü’l-furu; Haşiye ala Tebsireti’l-müteallimin; Enisü’l-mukallidin. (Farsça)
Tavzihu’l-menasik; Tavzihu’l-mesail; Menasik-i hac.
Ertuğrul Ertekin
________________
________________
kaynak: Hacı Aga Burucerdî; Mustafa Öz, Burucirdi; Hamid Algar, Burujerdi Hosayn Tabatabai.