19 Ekim 2014 Pazar

Resimli El Yazmalarında Mübâhele Hadisesi


Mübâhele
Birunî, el-Âsârü'l-bâkiyye
1307-1308
Edinburgh Üniversitesi Kütüphanesi Or.Ms 161*
24 Zilhicce 9/3 Nisan 631 tarihinde meydana gelen Mübâhele hadisesi, resimli el yazmalarında tekrarlanan bir tema olmamıştır. 

Mübâhele, ilk defa, Birunî’nin (ö. 1061) çeşitli toplumların kullandığı takvimlerle ve bu takvimlerdeki belirli günlerle ilgili bilgi veren el-Âsâru'l-bâkiyye ani'l-kurûni hâliyye adlı eserinde resimlenmiştir. Burada daha önce  Gadir-i Hum hadisesinin de ilk defa bu eserde resimlendiğinden söz etmiştik.

Mübâhele
Birunî, el-Âsârü'l-bâkiyye
XVI. yüzyıl
Paris Millî Kütüphanesi Supp. Arabe 1489*

Hadise, önce el-Âsâru’l-bâkiyye’nin 1307-1308 yıllarına tarihlendirilen resimli nüshasında (Edinburgh Üniversitesi Kütüphanesi Or.Ms 161) tasvir edilmiş, aynı kompozisyon eserin XVI. yüzyıla tarihlendirilen kopya nüshasında (Paris Millî Kütüphanesi Supp. Arabe 1489) tekrarlanmıştır.

el-Âsârü’l-bâkiye’nin her iki nüshasında da resmin sağında başını omuzlarına kadar kapatmış abası ve siyah sakalıyla yer alan figür, Hz. Muhammed’i (s); arkasında yer alan biri kadın, diğeri erkek iki figür ise Hz. Ali ile Hz. Fatma’yı temsil etmektedir. Resimde görülen iki erkek çocuktan biri Hz. Hasan, diğeri Hz. Hüseyin’dir. Hz. Ali, çocuklarından birini omuzundan tutmuştur. Bu figürün Hz. Hüseyin olduğu tahmin edilmektedir. Gruptan ayrı, sahnenin ortasına daha yakın bir konumda resimlenen çocuk figürünün ise Hz. Hasan olduğu düşünülmektedir. Karşı tarafta yer alan üç figür de Necran heyetinin başkanları Seyyid el-Eyhem, Uskuf Ebu Harise ve Akib Abdülmesih olmalıdır.
 
Mübâhele
Mecmua
1410-1411
Gulbenkian Koleksiyonu LA. 161

Bu iki resmin dışında araştırmacılar, Timurlu sultanlarından İskender Sultan (ö. 1415) için hazırlanan Mecmua nüshasının Hamdullah Mustafa’nın Tarih-i Güzide’sini muhtevi bölümündeki bir resmin de Mübâhele hadisesini konu aldığı kanaatindedir. 1410-1411 tarihli bu Mecmua Lizbon’daki Gulbenkian Koleksiyonu’nda bulunmaktadır (LA. 161). 

Mübâhele (detay)
Mecmua
1410-1411
Gulbenkian Koleksiyonu LA. 161
Çift sayfada yer alan resmin sağında, elinde asası ile sahnenin ortasında yer alan kişinin Peygamber Efendimiz olduğu düşünülmektedir. Bu durumda, Hz. Peygamber’in arkasında oğullarıyla bir arada gösterilen figür Hz. Ali olmalıdır. Bu resimde, belki de mahremiyetinden ötürü, Hz. Fatma’ya yer verilmediği görülür. Sahneye melekler ve Müslüman oldukları tahmin edilen kimliği belirsiz bir grup eşlik etmektedir. Soldaki kadın ve erkeklerden oluşan figürler Necranlılar olmalıdır.
Necran heyeti Hz. Peygamber'e sorular soruyor
Siyer-i Nebi
New York Halk Kütüphanesi
Siyer-i Nebi’de de Cebrail’in Hz. Peygamber’e Âl-i İmrân Suresi’nden bir kısım ayetleri getirdiği anı tasvir eden bir resim bulunmaktadır. Resimde tasvir edilen mekândan ve resme kaynaklık eden metinden anlaşılacağı üzere bu resmin konusu, Hz. Peygamber’in Necran heyetini mübâhele öncesindeki kabulüdür. Hadis ve tarih kaynaklarında anlatıldığı üzere Hz. Peygamber, mübahâle öncesinde Necran heyetine başkanlık eden Seyyid el-Eyhem, Uskuf Ebu Harise ve Akib Abdülmesih’le Hz. İsa’nın babası konusunda tartışmış, tartışma üzerine Âl-i İmrân Suresi’nin bir kısım ayetleri nazil olmuştur. Nazil olan ayetlerde sorularının cevapları olduğu halde Hıristiyan heyetin tartışmaya devam etmesi üzerine mübâhele ayeti nazil olmuştur. Bazı araştırmacılar yanlışlıkla resmi mübâhele hadisesiyle ilişkilendirmişlerdir.

Ertuğrul Ertekin
________________
kaynak: Serpil Bağcı, “Metinlerden Resimlere: Elyazması Tasvirlerinde Hz. Ali”, Tarihten Teolojiye İslâm İnançlarında Hz. Ali, ed. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara 2005, s. 217-250; Sünbül Keçelioğlu, İslam Resim Sanatında Hz. Ali ve Hâvernâme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2008; Zeren Tanındı, Siyer-i Nebi, İstanbul 1984.