 |
| Mübâhele Birunî, el-Âsârü'l-bâkiyye 1307-1308 Edinburgh Üniversitesi Kütüphanesi Or.Ms 161* |
Mübâhele, ilk defa, Birunî’nin (ö. 1061) çeşitli toplumların kullandığı takvimlerle ve bu takvimlerdeki belirli günlerle ilgili bilgi veren el-Âsâru'l-bâkiyye ani'l-kurûni hâliyye adlı eserinde resimlenmiştir. Burada daha önce Gadir-i Hum hadisesinin de ilk defa bu eserde resimlendiğinden söz etmiştik.
 |
| Mübâhele Birunî, el-Âsârü'l-bâkiyye XVI. yüzyıl Paris Millî Kütüphanesi Supp. Arabe 1489* |
Hadise, önce el-Âsâru’l-bâkiyye’nin 1307-1308 yıllarına
tarihlendirilen resimli nüshasında (Edinburgh Üniversitesi Kütüphanesi Or.Ms
161) tasvir edilmiş, aynı kompozisyon eserin XVI. yüzyıla tarihlendirilen kopya
nüshasında (Paris Millî Kütüphanesi Supp. Arabe 1489) tekrarlanmıştır.
el-Âsârü’l-bâkiye’nin her iki nüshasında da resmin
sağında başını omuzlarına kadar kapatmış abası ve siyah sakalıyla yer alan figür,
Hz. Muhammed’i (s); arkasında yer alan biri kadın, diğeri erkek iki figür ise Hz.
Ali ile Hz. Fatma’yı temsil etmektedir. Resimde görülen iki erkek çocuktan biri Hz. Hasan,
diğeri Hz. Hüseyin’dir. Hz. Ali, çocuklarından birini omuzundan tutmuştur.
Bu figürün Hz. Hüseyin olduğu tahmin edilmektedir. Gruptan
ayrı, sahnenin ortasına daha yakın bir konumda resimlenen çocuk figürünün ise Hz.
Hasan olduğu düşünülmektedir. Karşı
tarafta yer alan üç figür de Necran heyetinin başkanları Seyyid
el-Eyhem, Uskuf Ebu Harise ve Akib Abdülmesih olmalıdır.
 |
| Mübâhele Mecmua 1410-1411 Gulbenkian Koleksiyonu LA. 161 |
Bu iki resmin dışında araştırmacılar, Timurlu sultanlarından İskender Sultan (ö. 1415) için hazırlanan Mecmua nüshasının Hamdullah Mustafa’nın Tarih-i Güzide’sini muhtevi bölümündeki bir resmin de Mübâhele hadisesini konu aldığı kanaatindedir. 1410-1411 tarihli bu Mecmua Lizbon’daki Gulbenkian Koleksiyonu’nda bulunmaktadır (LA. 161).
 |
| Mübâhele (detay) Mecmua 1410-1411 Gulbenkian Koleksiyonu LA. 161 |
Çift sayfada yer alan resmin sağında, elinde asası ile sahnenin ortasında yer alan kişinin Peygamber Efendimiz olduğu düşünülmektedir. Bu durumda, Hz. Peygamber’in arkasında oğullarıyla bir arada gösterilen figür Hz. Ali olmalıdır. Bu resimde, belki de mahremiyetinden ötürü, Hz. Fatma’ya yer verilmediği görülür. Sahneye melekler ve Müslüman
oldukları tahmin edilen kimliği
belirsiz bir grup eşlik etmektedir. Soldaki kadın ve erkeklerden oluşan figürler Necranlılar olmalıdır.
 |
| Necran heyeti Hz. Peygamber'e sorular soruyor Siyer-i Nebi New York Halk Kütüphanesi |
Siyer-i Nebi’de de Cebrail’in Hz. Peygamber’e Âl-i İmrân
Suresi’nden bir kısım ayetleri getirdiği anı tasvir eden bir resim
bulunmaktadır. Resimde tasvir edilen mekândan ve resme kaynaklık eden metinden
anlaşılacağı üzere bu resmin konusu, Hz. Peygamber’in Necran heyetini mübâhele
öncesindeki kabulüdür. Hadis ve tarih kaynaklarında anlatıldığı üzere Hz.
Peygamber, mübahâle öncesinde Necran heyetine başkanlık eden Seyyid el-Eyhem,
Uskuf Ebu Harise ve Akib Abdülmesih’le Hz. İsa’nın babası konusunda tartışmış, tartışma
üzerine Âl-i İmrân Suresi’nin bir kısım ayetleri nazil olmuştur. Nazil olan ayetlerde
sorularının cevapları olduğu halde Hıristiyan heyetin tartışmaya devam etmesi
üzerine mübâhele ayeti nazil olmuştur. Bazı araştırmacılar yanlışlıkla resmi mübâhele
hadisesiyle ilişkilendirmişlerdir.
Ertuğrul Ertekin
________________
kaynak: Serpil Bağcı, “Metinlerden Resimlere: Elyazması
Tasvirlerinde Hz. Ali”, Tarihten Teolojiye İslâm İnançlarında Hz. Ali, ed. Ahmet Yaşar Ocak, Ankara
2005, s. 217-250; Sünbül Keçelioğlu, İslam Resim Sanatında Hz. Ali ve Hâvernâme,
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi,
Ankara 2008; Zeren Tanındı, Siyer-i Nebi, İstanbul 1984.