İsa Doğan, İmam Zeyd b. Ali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2009, 382 s.
Eser, önsöz ve giriş
ile birlikte toplam üç bölüm ve iki kısım ekten oluşmaktadır. Yazar, önsözde
dile getirdiği gibi, İslâm dininin âlim bir şahsiyeti olarak İmam Zeyd b.
Ali’nin ilmî ve bilimsel yönünü bütün ayrıntılarıyla ortaya koyma ve bu
doğrultuda okuyucuyu aydınlatma amacı gütmektedir. Yazara göre İmam Zeyd b.
Ali’yi, araştırma ve incelemeye dayalı akılcı-bilimsel sistemin ilk
temsilcilerinden saymak ve onu bu yönüyle Ehl-i Beyt içinde yetişen ilk İslâm
bilgini ve mütefekkiri olarak değerlendirmek mümkündür.
Yazar, eserin giriş
bölümünde İmam Zeyd b. Ali doğmadan önceki İslâm toplumunun siyasal ve kültürel
durumuna açıklık getirmeye çalışmakta ve Zeyd b. Ali’nin bu toplum içindeki
önem ve değerine çok net olarak vurgu yapmaktadır.
İmâm Zeyd b.
Ali’nin hayatı, yetiştiği ortam ve bilimsel kişiliğinin bütün detaylarıyla işlendiği
birinci bölümde yazar, Zeyd b. Ali’nin çocuklukta tanıştığı sosyal ve kültürel
ortam ile yaşamış olduğu siyasal atmosfer hakkında bilimsel bazı tespitlerde
bulunmaktadır. Yazar, bu tespitleriyle İmam Zeyd b. Ali’nin içinde yetiştiği
sosyal ortam ve yaşamış olduğu siyasal ve inançsal etkenler dolayısıyla
kişiliğinin ve karakterinin önemli ölçüde şekillendiği kanısına varmaktadır. Öyle
ki, yazara göre İmâm Zeyd b. Ali, bilimsel kişiliği ve ilmî görüşleri noktasında
hemen hemen bütün çevrenin ve ilim adamlarının ilmî ve dinî saygınlığını kazanmış,
hatta bilimsel bir otorite olarak da kabul edilmiştir.
Yazar, ikinci
bölümde ise, İmam Zeyd b. Ali’yi tanıtma hususunda belki de
içerik olarak en önemli konu olan Zeyd
b. Ali’nin kelâmî ve siyasî görüşlerini incelemeye koyulmaktadır. Bu meyanda yazar, İmâm Zeyd b. Ali’nin
görüşlerinin temelini oluşturan
tevhid, adalet, vad ve vaîd ve emri bi’l-maruf ve’n nehyi ani’l-münker
gibi temel ilkeleri açıklamaya
çalışmakta ve bu ilkelerin daha sonradan oluşacak olan Zeydiyye mezhebinin temel yapı taşı haline geldiğine dikkati çekmektedir. Yazar, sayılan
ilkeler çerçevesinde Zeyd b. Ali’nin
Kur’ân ve hadis merkezli bir din anlayışı ortaya koymuş olduğu görüşündedir.
Çünkü o siyasal ayrışmaların ve inançsal kamplaşmaların belirmesi ve
şekillenmesinde birincil
derecede etkili temel problem olan hilâfet sorununun dinsel bir sorun olduğunu söyleyen ilk kişidir. Zeyd b. Ali’ye göre hilafet ve imametin ölçüsü
ilimdir. Buna göre, insanların
en âlim olanının halife olması ya da bu makamda bulunması gerekir.
Yazar, eserinin üçüncü
bölümünde de, Zeyd b. Ali’nin Kur’ân’ı tevîl ve bazı ayetleri tefsir yöntemi
üzerinde durmakta ve özellikle de onun, Kur’ân’ı tevil anlayışına
yoğunlaşmaktadır. Zira, yazara göre, Kur’ân’ı tevil konusunda Kur’ânî ve
peygamberî bir usul izleyen Zeyd, tevilin âlimlere has bir özellik ya da onu
âlimlerin yapabileceği kanısındadır.
Yazar, eserin
sonunda iki kısımdan oluşturduğu ek kısımlarından birincisinde Zeyd b. Ali’nin
şiir ve dualarını; ikincisinde ise, onun bazı Kur’ân âyetlerini tefsirine
ilişkin örnekler sunmaya çalışmaktadır.
__________________
Bu yazıdaki bilgiler, Ertuğrul Ertekin tarafından, Hüseyin Doğan'ın Usul Dergisi için kaleme aldığı kitap tanıtımı yazısından derlenmiştir. Kitabın içeriği hakkında daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.
