el-Muvaffak b. Ahmed Ebu’l-Müeyyed el-Havarizmî, Kerbela
Olayı, tercüme: Yusuf Eğinç, Ocak Yayıncılık, İstanbul 2010, 518 s.
Asıl adı Maktelü’l-Hüseyin olan Kerbela Olayı başlıklı
kitabın müellifi, el-Muvaffak b. Ahmed Ebu’l-Müeyyed el-Havarizmî veya Harezmî’dir.
Daha ziyade Maktel-i Harezmî olarak bilinen eser, Şiîler ve Sünnîler tarafından
güvenilir kabul edilmiş, muahhar tarihçilerin birçoğu bu kitaptan alıntı
yapmıştır.
Eser, Şeyh Muhammed es-Semavî’nin yayıma hazırladığı
baskısı üzerinden (Kum 1997) Türkçeye tercüme edilmiştir. es-Semavî tahkikinde,
Seyyid Muhammed el-Mehdî 1306/1888-89 yılında Muhammed b. el-Hüseyin el-Amidî’nin
986/1578-79 yılında yazdığı nüshasından istinsah ettiği nüshayı esas almış,
nadir olan bu nüshayı sahibinden bir aylığına ödünç alıp bizzat istinsah
etmiştir.
484/1091 yılında doğan el-Havarizmî, öğrenimine babasının
yanında başlamış, daha sonra ilim tahsil etmek için İran, Irak, Hicaz, Mısır ve
Şam’a yolculuk etmiştir. Çok sayıda rivayet icazetine sahip olan müellif, uzun
süre Carullah Zamehşerî’nin (ö. 538/1144) talebeliğini yapmış, daha sonra
Zemahşerî’nin halifesi olarak tanınmıştır. Bir süre Harezm’de hatiplik yapan
el-Havarizmî 568/1172 yılında burada vefat etmiştir.
el-Havarizmî’nin makteli giriş ve on beş bölümden
oluşmaktadır. Müellif rivayetlerinin başında isnad zikretmek suretiyle
kaynakları hakkında bilgi vermiştir. Maktelinin girişinde el-Havarizmî,
kitabının kimsenin duymadığını öğrettiğini söyler ve gulatın ve yanılgıya
düşenlerin zevk alacağı rivayetleri nakletmekten uzak durduğunu ifade eder.
Müellif, kitabın birinci bölümünde, Resulullah’ın (s) faziletlerinden
örnekler vermiş, ikinci bölümde Hz. Hatice’nin faziletlerinden söz etmiştir. Hz.
Ali’nin (as) annesi Fatıma binti Esed’in faziletlerinin anlatıldığı üçüncü
bölümden sonra, dördüncü bölümde Hz. Ali’nin, beşinci bölümde Hz. Fatıma’nın
faziletleri ele alınmıştır. Altıncı bölüm, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in (as)
faziletleri hakkındadır. Sekizinci bölümde ise Hz. Peygamber’in Hz. Hüseyin’in
başına gelecekler hakkında buyurduğu hadisler nakledilmiştir.
Dokuzuncu bölümden itibaren el-Havarizmî, Kerbela Olayı’nı
hazırlayan olayları anlatmaya başlamaktadır. Muâviye döneminde Hz. Hüseyin’le
Velid b. Utbe ve Mervan b. Hakem arasında meydana gelen olaylar ile Muâviye’nin
ölümünün ele alındığı dokuzuncu bölümü, Hz. Hüseyin’in Mekke döneminde
yaşadıklarının ve Kûfelilerin mektuplarının nakledildiği onuncu bölüm
izlemektedir.
“Hz. Hüseyin’in Irak’tan Kerbela’ya yolculuğu, Yolda
Başına Gelenler, Kerbela’da Konaklaması ve Orada Öldürülmesi” başlıklı on
birinci bölümde müellif, Kerbela faciasını bütün ayrıntılarıyla ortaya koymaya
çalışmaktadır.
On ikinci bölümde el-Havarizmî, Hz. Hüseyin’in
katillerinin ve ona yardım etmeyenlerin akıbetini anlatmaktadır. On
üçüncü bölümde, Kerbela Olayı’ndan hemen sonra söylenen mersiyelerden örnekler
veren müellif, erken ve geç dönem Kerbela mersiyelerine dair önemli bilgiler
vermektedir.
“Hz. Hüseyin’in Türbesini Ziyaret Etmek ve Bunun Fazileti”
başlıklı on dördüncü bölümden sonra el-Havarizmî, kitabının son bölümü olan on
beşinci bölümde, Hz. Hüseyin’in intikamını almak için kıyam eden Ebu İshak Muhtar
b. Ebi Ubeyd b. Mesud es-Sekafî’nin (ö. 67/687) kıssasını ayrıntılarıyla ele
almaktadır. Kerbela
sonrası meydana gelen hadiseler başka maktellerde kısaca ele alınırken
el-Havarizmî, son bölümde uzun uzun bu konuyu işlemeyi tercih etmiştir. Müellif, maktelini Muhtar’ın
kıyamıyla sonlandırmasının sebebi şöyle açıklar: “Bu derlememi, ihlâslı
olanların kalbini bu kan davalarından kurtaran Muhtar’ın hikâyesiyle,
Ubeydullah b. Ziyad’ın öldürülmesini anlatarak bitirdim. Bir cinayet şebekesinin
tutuşturduğu, Müslümanların kalbindeki ateşi sönmeyen yangını söndürmek ve
asilerin, dünyada temizlenmesi zor olan ayıbını temizlemek istedim.”
Hüseyin Vaiz Kaşifî, Ravzatü’ş-Şüheda’sında müellifinin
Havarizmî olduğunu söylediği Nuru’l-İlm adında Farsça bir maktelden
faydalandığını belirmektedir. Bu bilgiden hareketle kimi araştırmacılar
el-Havarizmî’nin maktelini Nuru’l-İlm adıyla Farsçaya tercüme ettiğini ileri sürmüşlerdir. Maktel-i Hüseyinler üzerine çalışan İranlı araştırmacı Muhsin Rencber,
Maktel-i Havarizmî ile Kaşifî’nin alıntılarını karşılaştırmış, araştırması
neticesinde kesin bir sonuca ulaşamamıştır (daha fazla bilgi için bkz. Muhsin
Rencber, “Muarrifi ve Berresî-i Maktelü’l-Hüseyin Nigaşte-i Havarizmî”, Tarih
der Ayine-i Pejuheş, Sayı: 4, 1383, s. 103-134).
Ertuğrul Ertekin